نگاهی به تفسیر ادبی عرفانی قرآن مجید  ( 1094 )                                                           

ســوره 21 : انبیاء ( مـکّــی ـ 112 آیه دارد ـ جزء  هفـدهـم ـ صفحه 322 )

( قسمــت دوّم )

سپـاس نعمـت ‏هـا

 ( جزء هفدهــم صفحــه 322 آیه 4 )

بسم الله الرحمن الرحیم 

قالَرَبِّی یَعْلَمُ الْقَوْلَ فِی السَّمَاء وَالأَرْضِ وَهُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ

   ترجمــه لفظــی آیــــه شریفـه :

[پیامبر] گفت پروردگارم [هر] گفتار[ى] را در آسمان و زمین مى ‏داند و اوست‏ شنواى دانا

 نگاهی ادبی و عرفانی به آیــه :

در همــه ی آسمان هـــا و زمیــــن ؛

خداست شنونده ی همه ی سخن ها ،

پاســــــخ دهنـــــده ی همـه ی پرسـش ها ،

نیوشنــــده ی همـــــه ی آواز هــــــــا و راز هـــــا .

اوست خواهندگان را بخشنده ی آن چه را که خواهند !

بیشتر در مورد نعمت هایتان صحبت کنید تا مشکلات تان !

یکی نعمت دنیا خواست ، یکی نعمت دین ،

و امّا ؛ نعمت دنیـــــــا چهـــــار است :

صحت ، عافیت ، امنیّت ، فراغت ،

نعمت دیــن نیز چهــار چیـــز است :

طاعـت با تـــــن ،

شهـادت با زبــــان ،

معــرفـت در دل ،

و محبت در ســــر !

و خداوند تبارک و تعالی به فضل و کرم خویش ،

این نعمت هـــــا را از تو دریـــــــغ نداشت ،

تــــــو نیـــــز بــــــه طمـــــــع زیـــــادت ،

شکر و سپاس از وی دریغ مدار ،

کـــــــه فرمــــــود :

...لَئِن شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ ، وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ

(آیه 7 سوره ابراهیم)

و هنگامى را که پروردگارتان اعلام داشت که اگر به راستى سپاس [خدا را] گزارید، بى‏تردید [ نعمت‏هاى خود بر] شما را خواهم افزود و اگر ناسپاسىورزید، [بدانید که‏] عذاب من سخن [ و دردناک‏] خواهد بود.

شُکـــرِ نعمت نعمتت افزون کند

کفـــر ، نعمت از کَفَت بیرون کند

مفهوم و مراحل سپاس واقعى

‏برخی مفسران ، سپاس و سپاسگزارى از نعمت‏ها را در قلمرو واژه ‏ها و بیان مى ‏پندارند، و پاره ‏اى آن را به یک عقیده قلبى وحالت درونى معنى مى ‏کنند، در حالى که سپاس و سپاسگزارى از نعمت‏ها از این‏ها برتر و فراتر و گسترده ‏تر است.

سپاس واقعى داراى مراحل چند گانه‏ اى است که نخسیتن گام بلند در این راه ، پاکسازى قلمرو دل و جان ازشرک و پندارهاى شرک ‏آلود و باور این حقیقت است که همه نعمت‏هاى گوناگون ،تنها از آنِ مُنعِم یکتا و بى‏ همتا و پرمهر است ، نه هیچ کس و هیچ قدرت دیگر.  این پایه نخست سپاس مى ‏باشد، که آگاهى و باور است.

گام دوّم در این راه به زبان آوردن این حقیقت و ایمـــــان و توجّه به آن است، که با همه وجود او را سپاس مى ‏گوییم .

امّا سپاس آن گاه کامل و در خور پاداش و فزونى نعمت مى‏ گردد که در میدان عمل تجلّى یابد ، و هر نعمتى را در همان راهى که مُنعِم مقرر فرموده است به کار گیریم ، نه در قلمرو دیگرى، که در آن صورت کفران و ناسپاسى و بیداد پدیدار مى ‏گردد در این حالت بنده زیبنده نعمت نبودن خود را اعلان می کند.

امام جعفـر صادق (ع) در این رابطه فرموده اند :

ادنى الشّکر رؤیة النّعمة مناللّه من غیر علّهٍ یتعلق القلب بها دون اللّه، و الرضا بما اعطاه، و ان لاتعصیه بنعمة و تخالفه بشىٍ من امره و نهیه بسبب من نعمته.

فرو ترین مرحله سپاسگزارى به بارگاه خدا این است که ( بى آنکه دل شیفته آنها گردد و مُنعِم فراموش شود )  همه نعمت‏ها را از خدا بدانى؛ و نیزبه نعمتى که به تو ارزانى داشته است خشنود گردى ؛ و دیگر این‏که هرگز نعمت ‏ها را وسیله گناه نسازى ، و با بهره ‏وری از نعمت ‏هایش، فرمان‏ ها و هشدارهاى او را نادیده بگیرى.

و نیز فرمـــوده اند :

شکر النّعمة اجتناب المحارم

سپاسگزارى از نعمت‏ها، دورى جستن از گناهان است.

امیرمؤمنان علیه السلام فرموده اند :

اذا وصلت الیکم اطراف النّعم فلا تنفروا اقصاها بقلّة الشّکر.

هنگامى که آغازین مراحل نعمت‏ها به شما رسید، با کمىِ سپاستان مراحل بعدى را از خود نرانید.

چرا که انسان و یا جامعه و تمدنى که سپاس نعمت ‏ها را نمى‏ گزارد و آنها را در راه خداپسندانه به کار نمى ‏گیرد ، در حقیقت با عمل خود فریاد بر مى ‏آورد که در خور نعمت و بهره‏ ورى از نعمت‏ها نیست ؛ و ارزانى‏ دارنده هستى، نباید نعمت‏ها را در دست فرد یا جامعه‏ اى قرار دهد که در خور آنها نیست؛ و همین نکته ظریفى است که رابطه سپاس نعمت و فزونى آنها ، یا ناسپاسى و سلب نعمت‏ها را ترسیم مى ‏کند.